Fala - nad morzem

Bałtyk - morze Bałtyckie

14 maj 2010r.

Bałtyk jest typowym morzem śródziemnym, ograniczonym od Oceanu Atlantyckiego płytkim cieśninami duńskimi: Mały Bełt, Wielki Bełt i Sund. Na zachodzie jako granicę Bałtyku przyjmuje się zachodnie krańce Głębi Arkońskiej ograniczone trzema wyspami duńskimi: Zelandią, M<|>n i Falster oraz progami podmorskimi pomiędzy przylądkami Darsser Ort — Gedser i Heddinge — Falsterbo. Powierzchnia morza wynosi 385 000 km2, długość około 1600 km, szerokość waha się w granicach 200-300 km, miejscami zwęża się poniżej 100 km. Bałtyk jest morzem płytkim, średnia głębokość wynosi 56 m. Najgłębszym miejscem jest Głębia Landsortska (na pn.-zach. od Gotlandii) licząca 459 m. Głębokość przybrzeżnych wód polskiego wybrzeża nie przekracza 10 m na Pomorzu Zachodnim i 20 m w rejonie Zatoki Pomorskiej. Jedynie w Zatoce Gdańskiej dochodzi do 40-50 m, co związane jest z bliskością Głębi Gdańskiej. W oparciu o topografię dna i zarysy brzegów Bałtyk dzieli się na trzy główne baseny: północny, środkowy i południowy. Basen północny obejmuje Zatokę Bot-nicką, środkowy Głębię Gotlandzką z zatokami Fińską i Ryską. Bałtyk południowy jest najpłytszą i najcieplejszą częścią całego morza. Obejmuje Głębię Arkońską o maks. gł. 50 m, Głębię Bornholmską (105 m), Rynnę Słupską (90 m) i Głębię Gdańską (115 m), a także zatoki Pomorską i Gdańską. Zasolenie wód Bałtyku jest niewielkie co wynika ze słabej wymiany wód z oceanem i dużym dopływem wód rzecznych. W warstwach przypowierzchniowych wynosi od 7,5%o w pobliżu polskich brzegów, 6-7%o w części środkowej do zaledwie 2,5%o w północnej części Zatoki Botnickiej. W wodach głębinowych waha się od 15-20%o (Głębia Bornholmską) do 10-15%o (Głębia Gotlandzka) i poniżej 5%o w północnej części Zatoki Botnickiej. Średnia wartość zasolenia wynosi 7,8%o. Termika wód morskich wykazuje duże wahania w ciągu roku. Wody powierzchniowe u polskich wybrzeży nagrzewają się latem do około 18°C, a w osłoniętych zatokach przekraczają niekiedy 21 °C. W północnej części temperatura nie przekracza na ogół 13°C. Zimą lód pokrywa całkowicie północną część Zatoki Botnickiej i wschodnią część Zatoki Fińskiej. Na pozostałym obszarze zamarza tylko pas przybrzeżny na 2-4 miesiące w basenie środkowym i na 1-2 miesiące przy wybrzeżach południowych. Przypływy i odpływy powodują wahania poziomu morza od 6 do 62 cm w cieśninach duńskich i 1 do 11 cm przy wybrzeżach południowych. Falowanie jest niewielkie, maksymalna wysokość fali w czasie sztormów dochodzi do 3 m. Ukształtowanie wybrzeży Bałtyku jest bardzo zróżnicowane. W części północnej są to wybrzeża szkierowe, mające postać skalistych wysepek rozrzuconych wzdłuż poszarpanej linii brzegowej z licznymi zatoczkami i półwyspami. Wybrzeża południowe charakteryzują się dość jednostajną linią brzegową, wyrównaną przez wielowiekowe oddziaływanie fal i prądów morskich. Prądy morskie utworzyły tu szereg długich mierzei, które odcięły dawne zatoki morskie przekształcając je w przybrzeżne jeziora i zalewy. W strefie brzegowej, z wyrzuconego przez morze piasku tworzy się piaszczysta plaża. Część piasku, po wyschnięciu, przenoszona jest wiatrem tworząc wydmy, tak charakterystyczne dla polskiego wybrzeża. Innym typem brzegu morskiego są klify. Tworzą się w miejscach, gdzie brzeg morski stanowią strome wyniosłości wysoczyzn morenowych. Ten typ wybrzeży spotykamy w Polsce, m.in.: na Wolinie, w Niechorzu, Trzęsaczu, Jastrzębiej Górze i Gdyni. Niszcząca działalność fal morskich (abrazja) powoduje nieustanne cofanie się brzegu morskiego w tych miejscach. Najszybsze tempo abrazji obserwuje się na klifach Wolina (0,5 m rocznie). Obszar dzisiejszego Bałtyku poddany był w epoce lodowcowej długotrwałym naciskom ogromnych mas lądolodu. Spowodowało to pogrążanie się skorupy ziemskiej w plastyczne podłoże. Po ustąpieniu lądolodu nacisk ten zniknął co wywołało powolne ruchy odprężające ku górze (tzw. ruchy epejrogeniczne). Ruchy te trwają do dziś, czego rezultatem jest powolne podnoszenie się wybrzeży Bałtyku. Najszybciej zjawisko to zachodzi w części północnej, gdzie osiąga tempo 1 m na sto lat. Bałtyk jest tworem geologicznie młodym. Powstał po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego, ok. 15 000 lat temu. W geologicznym rozwoju Bałtyku wyróżnia się kilka faz: • BAŁTYCKIE JEZIORO LODOWE (ok. 15-8,5 tys. lat temu) W okresie tym wody z cofającego się na północ lądolodu wypełniły ogromną nieckę na jego przedpolu. Powstało wtedy jezioro pokrywające znaczną część Bałtyku południowego i środkowego, łącznie z Zatoką Fińską. Oddzielone tarczą lodową od Morza Północnego miało poziom wyższy od dzisiejszego, prawdopodobnie o dwadzieścia kilka metrów. • MORZE YOLDIOWE (ok. 8,5-7,9 tys. lat temu) W miarę topnienia lądolodu, około 8,5 tys. lat temu doszło do połączenia Bałtyku z Morzem Północnym i zasolenia wód. W ten sposób powstało Morze Yoldiowe — nazwane tak od przewodniego małża arktycznego joldia (Yoldia arctica), który przedostał się do Bałtyku od zachodu, z otwartego oceanu. Na południu zasięg Morza Yoldiowego był nieco mniejszy niż obecnie. • JEZIORO ANCYLUSOWE (ok. 7,9-6,8 tys. lat temu) W związku z epejrogenicznym podniesieniem się dna cieśnin u brzegów Szwecji, około 7,9 tys. lat doszło do odcięcia połączenia z oceanem i powstało Jezioro Ancylusowe. Po wysłodzeniu zasiedliła je fauna słodkowodna, wśród której przewodnim gatunkiem był ślimak przytulik (Ancylus fluviatiliś). • MORZE LITORYNOWE (ok. 6,8-2,0 tys. lat temu) W okresie tym dochodzi do ponownego połączenia z oceanem przez cieśniny duńskie i utworzenia Morza Litorynowego. Był to zbiornik bardziej słony niż dzisiejszy, z morską fauną, której charakterystycznym gatunkiem był ślimak Li-toryna litorea. • MORZE WSPÓŁCZESNE (Mya) Około 2 tys. lat temu obniżenie poziomu morza spowodowało spłycenie cieśnin duńskich, a tym samym osłabienie wpływów atlantyckich. Jednoczesny duży dopływ wód rzecznych spowodował wysłodzenie zbiornika. Pojawił się charakterystyczny dla współczesnego Bałtyku małż piaskołaz (Mya arenaria), od którego faza ta nazywa się Morzem Mya. Ekologicznie Morze Bałtyckie jest przejściowym i ubogim środowiskiem życia. Reprezentują je rośliny i zwierzęta morskie słonowodne i słodkowodne. Dominującą roślinność stanowią glony, których główne grupy tworzą: zielenice, ramienice, brunatnice i krasnorosty. Najliczniejsze są zielenice (taśma, gałęzat-ka) i ramienice (Chara baltica, Chara crintia, Chara aspersa). Brunatnice są rzadsze, najpospolitszy jest spotykany na naszym wybrzeżu morszczynpęcherzy-kowaty o brunatnym zabarwieniu plechy. Krasnorosty zawierają barwnik nadający roślinie charakterystyczną czerwonawą barwę. Do najczęściej spotykanych gatunków należą rurecznice, rozróżki i widlik. Z roślin kwiatowych występuje, w pobliżu ujść rzecznych i w Zatoce Puckiej, kilka rodzajów traw morskich m.in. tasiemnica Zostera (jedyny gatunek typowo morski), rupia morska, zamę-tnica błotna i inne. Tworzą one rozległe podmorskie łąki. Ze względu na małą przezroczystość wody roślinność sięga do 20 m, a w Zatoce Gdańskiej jedynie do 8 m. Ubogi gatunkowo plankton żyje do głębokości 40 m. Tworzą go gatunki morskie i słodkowodne. Gatunki morskie (głównie okrzemki i bruzdnice) dominują w zachodniej części morza. Ku wschodowi i północy ustępują gatunkom słona-wowodnym i słodkowodnym, wśród których najliczniejsze są zielenice i sinice. Fauna Bałtyku jest stosunkowo uboga, a jej charakter wynika z różnic zasolenia w poszczególnych częściach akwenu. Występują tu gatunki typowo morskie jak i słodkowodne. Zmniejszające się na wschodzie i północy zasolenie powoduje tam stały ubytek gatunków morskich i zmniejszanie się ich rozmiarów. Jednocześnie wzrasta liczba gatunków słodkowodnych. Ze ssaków występuje morświn (jedyny żyjący w Bałtyku przedstawiciel delfinów morskich) oraz foki: pospolita, obrączkowana i szara. Wymienione gatunki ssaków są na naszym wybrzeżu bardzo rzadkie. Spośród ptaków morskich największą uwagę zwracają mewy (śmieszka, srebrzysta, pospolita), rybitwy i alki. W Bałtyku żyje około 70 gatunków ryb. Najczęstsze z nich to: dorsze, śledzie, płastugi (stornia, gładzica, zimnica), szproty, makrele, łososie, belony, głowacze i węgorze. Bardzo licznie, zwłaszcza w południowym Bałtyku, występują małże, z których najważniejsze to: rogowiec bałtycki, piaskołaz (największy małż bałtycki o długości muszli do 7 cm), sercówka, omułek jadalny, cyprina islandzka, astrata północna i zachodnia. W przybrzeżnych jeziorach i zalewach najliczniejszym małżem jest racicznica zmienna. Bogaty jest świat skorupiaków, liczący ponad 240 gatunków. Głównie są to wio-ślarki, widłonogi, lasonogi, kiełże, podwoje i zamieraczki. Z jamochłonów najbardziej znana jest meduza — chełbia modra, która masowo pojawia się u naszych brzegów w lipcu i sierpniu. Od wielu lat w Bałtyku zachodzą poważne zmiany środowiskowe spowodowane działalnością człowieka. Już od ponad dwudziestu lat obserwuje się postępujące zanieczyszczenie morza, czego rezultatem jest pojawienie się pustyń głębinowych. W rejonach tych, z powodu braku tlenu, nastąpił całkowity zanik mikrofauny dennej. Pogłębiający się deficyt tlenu jest następstwem nadmiernego dopływu zanieczyszczonych wód rzecznych zawierających związki azotu, fosforu, jak również duże ilości materii organicznej. Zanikowi tlenu w wodzie głębinowej towarzyszy pojawianie się siarkowodoru, związków amonowych i dwutlenku węgla. Zasięg tych martwych stref zwiększa się. Szczególnie niekorzystna sytuacja panuje we wschodniej części Bałtyku, w tym w Zatoce Gdańskiej, gdzie dużą ilość zanieczyszczeń przynosi Wisła i Niemen. Ujemne skutki niepożądanego wzrostu żyzności Bałtyku obserwuje się również w wodach powierzchniowych. Latem obfitość substancji odżywczych przyczynia się w niektórych miejscach do nadmiernego rozwoju planktonu morskiego, czyli tzw. zakwitu morza. Z południowymi brzegami Bałtyku nieodłącznie związane jest występowanie bursztynu. Kamień ten jest kopalną żywicą drzew iglastych, które rosły na obszarze południowego Bałtyku w eocenie (epoka trzeciorzędu 54-35 min lat temu). Po ustąpieniu lądolodu i powstaniu Bałtyku (ok. 15 tys. lat temu) fale morskie zaczęły wymywać z podłoża fragmenty skamieniałej żywicy i osadzać je na brzegach. Skład chemiczny bursztynu to węgiel (79%), wodór (11%) i tlen (10%). Bryły bursztynu mają najczęściej barwę żółtą, brązowoczerwoną lub brunatną, rzadziej białą lub czarną. Niekiedy zawierają w sobie szczątki roślin, zwierząt lub inkluzje cząsteczek wody czy ziaren piasku. Bursztyn tworzy również złoża na lądzie. Największa na świecie kopalnia bursztynu znajduje się na wybrzeżu Sam-bii w obwodzie kaliningradzkim (Rosja), w miejscowości Jantarnyj. W Polsce niewielkie złoża znane są z okolic Gdańska. Bursztyn już od dawien dawna był wysoko cenionym kamieniem ozdobnym i przedmiotem handlu. Już w I-III w. naszej ery docierali nad Bałtyk po bursztyn kupcy rzymscy, a w VIII-XI w. arabscy. Tradycje obróbki tego szlachetnego kamienia sięgają w Polsce X w. Klimat polskiego wybrzeża jest typowo morski. Charakteryzuje go mała roczna amplituda temperatur między najzimniejszym a najcieplejszym miesiącem (18,4-19°C), stosunkowo chłodne lata i łagodne zimy. Okres wegetacyjny trwa nad morzem nieco ponad 200 dni. Średnia temperatura roczna waha się w różnych punktach polskiego wybrzeża od 8,4°C (Hel) do 9,2°C (Szczecin). Najchłodniejszym miesiącem jest luty ze średnią temperaturą od -2 do -1°C, najcieplejszym lipiec 17-18°C (-» Tabela s. 18). Liczba dni mroźnych (o temp. niższej od 0°C) wynosi poniżej 25 i należy do najniższych w kraju. Liczba dni gorących (o temp. większej niż 25°C) jest najniższa i wynosi średnio kilkanaście dni, a na Rozewiu zaledwie 5. Liczba godzin słonecznych największa jest latem, kiedy przekraczać może 8 godzin na dobę. W miesiącach VI-VIII średnia ilość godzin słonecznych nad Bałtykiem przekracza nieco 700 godzin. Opady kształtują się z reguły poniżej średniej krajowej i wynoszą w granicach 550-600 mm rocznie, wyjątkiem jest rejon Koszalina — 734 mm. Rozkład opadów w ciągu roku jest dość wyrównany, z tym, że maksimum przypada na miesiące VI-VIII. Wiatry wieją przeważnie z kierunków zachodnich i południowo-zachodnich. wczasy nad morzem turystyka nad morzem

wycieczki, turystyka w Polsce, wczasy nad morzem, bałtyk, wybrzeże Bałtyku, morze, wczasy nad morzem