Fala - nad morzem

Pomorze Wschodnie

12 maj 2010r.

Pomorze Wschodnie, zwane też Gdańskim lub Nadwiślańskim obejmuje tereny między rzeką Łebą a dolną Wisłą. We wczesnym średniowieczu zamieszkiwały tu plemiona Pomorzan. W połowie X w. tereny te Mieszko I włączył do państwa polskiego. 2 władcą tym, wiąże się założenie w latach 970-980 u ujścia Wisły grodu gdańskiego, który już w XI w. liczył ok. 1 tys. mieszkańców. W okresie załamania się wczesnofeudalnej monarchii piastowskiej (1034-1038) Pomorze Gdańskie oderwało się od Polski. Zwierzchnictwo polskie przywrócił Kazimierz Odnowiciel (1047). Jednak nie utrzymało się ono długo i już w 1060 r. Pomorze usamodzielniło się. Dopiero Bolesław Krzywousty w latach 1116-1119 ponownie wcielił te tereny do państwa polskiego, a w Gdańsku osadził swojego namiestnika. W okresie rozbicia dzielnicowego (od 1138) Pomorze Gdańskie podlegało księciu zwierzchniemu należąc do jego dzielnicy senioralnej. Faktycznie zarządzał nim wyznaczony przez księcia namiestnik, który z czasem stał się prawdopodobnie założycielem nowej dynastii książąt gdańskich. Początkowo tutejsi władcy uznawali nominalnie zwierzchnictwo księcia seniora. Jednak już w pocz. XIII w. książę gdański Świętopełk zaczął dążyć do zrzucenia zwierzchnictwa princepsa krakowskiego Leszka Białego. W 1227 r. doprowadził do zabójstwa Leszka Białego w Gąsawie i uzyskał całkowitą niezależność polityczną. Ostatni książę gdański, Mściwoj II, zawarł w 1282 r. w Kępnie układ z księciem wielkopolskim Przemysłem II, w którym ustanawiał go swoim następcą na wypadek śmierci. Umożliwiło to wcielenie Pomorza Gdańskiego do Królestwa Polskiego po koronacji Przemysła na króla Polski (1295). W okresie rządów Władysława Łokietka władzę na Pomorzu Gdańskim sprawował ród Święców. W 1306 r. król odsunął ich od władzy. Wówczas zbuntowani Święcowie poddali Pomorze Brandenburgii. W 1308 r. Brandenburczycy wdarli się do Gdańska i oblegali zamek broniony przez polską załogę. Łokietek wezwał na pomoc Krzyżaków. Rycerze zakonni wyparli Brandenburczyków, a następnie dokonali rzezi obrońców i wspierającej ich ludności Gdańska. Do 1309 r. całe Pomorze znalazło się w rękach Zakonu. W tym samym roku wielki mistrz krzyżacki Zygfryd von Feuchtwangen przeniósł siedzibę Zakonu z Wenecji do Malborka. Na opanowanym terytorium Krzyżacy wprowadzili własną administrację, zaczęli wznosić zamki i zakładać miasta. Do miast i wsi zaczęli licznie napływać koloniści z Niemiec. W XIV w. duże znaczenie w państwie krzyżackim uzyskały zamożne, dobrze zorganizowane - miasta Gdańsk, Elbląg i Toruń. Opanowanie Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków rozpoczęło ponad 150-letni okres walk polsko-krzyżackich o odzyskanie tego terytorium. W okresie rządów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego Polska prowadziła na arenie międzynarodowej akcję dyplomatyczną mającą na celu zmuszenie Zakonu do zwrotu Pomorza. Jednak pomimo korzystnych dla Polski wyroków sądu papieskiego w Inowrocławiu (1321) i Warszawie (1339), nakazujących zwrot zagrabionego terytorium, Krzyżacy nie podporządkowali się decyzji trybunału. W tej sytuacji w 1343 r. Kazimierz Wielki zawarł z Krzyżakami pokój, w którym przekazywał im Pomorze w formie jałmużny, nie tracąc praw zwierzchnich nad tą ziemią. W 1410 r., po klęsce grunwaldzkiej Krzyżaków wojska polskie opanowały Pomorze i przystąpiły do oblężenia Malborka. Większość miast i rycerstwo złożyły hołd Jagielle. Jednak zamek malborski bronił się skutecznie i król zmuszony był odstąpić. Pokój z Krzyżakami w 1411 r. pozostawiał Pomorze w rękach Zakonu. Kolejne konflikty zbrojne w latach 1414,1422 i 1431-1435 nie przyniosły zmian w przynależności terytorialnej Pomorza. Tymczasem w państwie zakonnym zaczęła narastać opozycja. Niezadowolenie stanów pomorskich budził nadmierny fiskalizm Zakonu oraz rozliczne przywileje braci krzyżackich. W tej sytuacji doszło do powstania Związku Pruskiego, którego celem była walka o prawa mieszkańców Pomorza. Powstanie związku oznaczało złamanie monopolu władzy Zakonu, toteż wielki mistrz starał się za wszelką cenę represjami zdusić opozycję. 15 października 1453 r. walne zgromadzenie stanów wymówiło oficjalnie posłuszeństwo władzy krzyżackiej. W 1454 r. ogłoszono powstanie przeciwko Zakonowi i postanowiono wysłać poselstwo do króla polskiego z prośbą o włączenie Pomorza do Polski. Dnia 6 marca 1454 r. Kazimierz Jagiellończyk podpisał akt inkorporacyjny, którym wcielił ziemie Pomorza do Królestwa Polskiego. Fakt ten oznaczał wszczęcie wojny z Zakonem. Zmagania wojenne toczyły się, ze zmiennym szczęściem, 13 lat i zakończyły podpisaniem w 1466 r. historycznego pokoju toruńskiego, w którym Zakon zrzekł się Pomorza na rzecz Polski. W państwie polskim Pomorze tworzyło odrębną prowincję zwaną Prusami Królewskimi. Prusy Królewskie uzyskały szeroką autonomię z własną administracją, skarbem i sejmikiem. Dopiero w 1569 r. doszło do unii realnej z Koroną. Połączone z polskim zapleczem Pomorze zaczęło się dynamicznie rozwijać. Żywiołowo rozwijał się handel zbożem i produktami leśnymi. Zwiększyła się żegluga i spław na Wiśle. Z głębi ziem polskich płynęły do Gdańska tysiące łodzi załadowanych zbożem. Wpłynęło to na szybki rozwój powstających w tym okresie folwarków pańszczyźnianych i wzrost produkcji rolnej. Szacuje się, że w końcu XV w. spływało do Gdańska rocznie około 8 tysięcy łasztów zboża (gdański łaszt pszenicy ważył 2400 kg, łaszt żyta był lżejszy). W początkach XVII w. roczny wywóz zboża polskiego przez Gdańsk wynosił już 100 tys. łasztów. Dynamicznie wzrastał ruch w porcie gdańskim. W końcu XV w. zawijało tu około 700 statków rocznie, w 1642 r. zanotowano już dwa tysiące. Utrzymywano ożywioną żeglugę w basenie Bałtyku, a także do portów niderlandzkich, angielskich i dalszych. Gdańsk w 2. poł. XVI w. liczył około 40 tys. mieszkańców i był największym w Rzeczypospolitej ośrodkiem rzemiosła i handlu, skupiając w swym ręku 80% handlu zagranicznego. Z zachodu przez Gdańsk importowano: wina, tkaniny, owoce południowe, wyroby rzemiosła, dzieła sztuki i inne wyroby luksusowe. W stoczniach Gdańska i Elbląga budowano statki. Natomiast Puck w latach 1567-1572 stał się główną bazą polskiej floty wojennej, w której budowano statki na potrzeby floty morskiej. Pomyślny rozwój gospodarczy Pomorza zahamowały wojny szwedzkie. W 1626 r. Prusy Królewskie zajęli Szwedzi, opanowując większość miast. Pomimo sukcesów strony polskiej w bitwach pod Hamerszty-nem (1627) i Trzcianą (1629) oraz zwycięstwa w bitwie morskiej pod Oliwą (1660), nie udało się Polakom wyprzeć Szwedów z Pomorza. Wojnę zakończył niekorzystny dla Polski pokój w Starym Targu (1629), na mocy którego Szwedzi zatrzymywali wszystkie porty pruskie z wyjątkiem Gdańska, Pucka i Królewca. Ponadto Szwedzi zmusili Gdańsk do zgody na pobieranie przez nich 3,5% cła od wszystkich towarów wwożonych i wywożonych z portu gdańskiego. Wojna ze Szwedami wykazała słabość polskiej floty morskiej. Aby temu zaradzić i zabezpieczyć się przed atakiem Szwedów w przyszłości, król Władysław IV podjął prace nad ufortyfikowaniem wybrzeża i zwiększeniem floty morskiej. Wyrazem tego była budowa dwóch twierdz - Władysławowo i Kazimierzowo na półwyspie Helskim oraz stworzenie bazy okrętów wojennych w Pucku. W 1635 r. jCpokój w Sztumskiej Wsi) Szwedzi wycofali się z portów Pomorza i zrezygnowali z poboru ceł z handlu polskiego. W kolejnej wojnie ze Szwecją, w latach 1655-1660, wojska szwedzkie zajęły całe Pomorze z wyjątkiem Gdańska i Pucka, których nie udało im się zdobyć. Długotrwałe działanie wojenne i rabunki szwedzkie doprowadziły do ruiny gospodarkę, wyludniły się wsie i miasta. Kolejne zniszczenia przyniosły przemarsze wojsk rosyjskich, saskich i szwedzkich podczas wojny północnej (1700-1721). W 1734 r., w wyniku podwójnej elekcji Augusta II i Stanisława Leszczyńskiego, doszło do wojny domowej pomiędzy zwolennikami zwalczających się stron. Leszczyński schronił się do Gdańska. W pogoni za nim Pomorze zajęły wojska rosyjskie, które po przeszło półrocznym oblężeniu zdobyły miasto. W wyniku pierwszego rozbioru (1772) Pomorze włączono do Prus. Gdańsk z okolicą pozostał przy Polsce do 1793 r. W 1806 r. na Pomorze wkroczyły wojska napoleońskie. W walkach z Prusakami brały udział także oddziały polskie. 7200 polskich żołnierzy uczestniczyło wspólnie z Francuzami w oblężeniu Gdańska, który po zdobyciu został przez Napoleona ogłoszony Wolnym Miastem. W 1813 r. garnizon gdański 11 miesięcy stawiał opór oblegającym wojskom rosyjskim. Po upadku Napoleona Pomorze wróciło pod panowanie Prus. W 2. poł. XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze. Zbudowano połączenia kolejowe łączące Gdańsk ze Szczecinem (1870), Poznaniem (1872), Warszawą (1876) i Bydgoszczą (1852). Rozwijał się port gdański i stocznia. W końcu XIX w. miejscowości nadmorskie zaczęły przekształcać się w letniska. Największą sławę jako kąpielisko i uzdrowisko zyskał Sopot, do którego licznie przybywali na kurację Polacy. W 1919 r. traktat wersalski przyznał Pomorze Polsce, natomiast Gdańsk z okolicą ogłoszono ponownie Wolnym Miastem. Dnia 10 lutego 1920 r. w Pucku odbyły się uroczyste zaślubiny Polski z morzem (-» s. 174). W latach międzywojennych nastąpił szybki rozwój gospodarczy Pomorza. Zbudowano port i miasto Gdynię, port we Władysławowie, linie kolejowe oraz szereg miejscowości wypoczynkowych nad morzem. 1 września 1939 r. napaść Niemców na Westerplatte i Pocztę Polską w Gdańsku rozpoczęła II wojnę światową. Bohaterska obrona Westerplatte trwała do 7 września. Zacięte walki toczyły się na przedpolach Gdyni, a następnie na Kępie Oksywskiej do 19 września. Ostatnim punktem obrony polskiego wybrzeża był Hel, którego załoga skapitulowała dopiero 2 października. W okresie okupacji Niemcy wcielili Pomorze i Wolne Miasto bezpośrednio do Rzeszy. Z terenu Pomorza wysiedlono około 150 tys. Polaków, w tym z Gdyni prawie 50 tys. Nastąpiły masowe rozstrzeliwania ludności, terror i wywózki do obozu w Sztutowie. Aktywnie działał ruch oporu (m.in. AK, Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Pomorski", „Szare Szeregi", Polska Armia Powstania). W marcu 1945 r. Pomorze Gdańskie zostało wyzwolone przez wojska radzieckie 2 Frontu Białoruskiego. W walkach o Gdańsk i Gdynię brali udział żołnierze polscy z 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte. Dnia 28 marca nad Dworem Artusa w Gdańsku zatknięto polski sztandar. Działania wojenne i pożary wzniecane już po zajęciu miasta przez żołnierzy Armii Czerwonej kompletnie zrujnowały Gdańsk. Zniszczenia w centrum sięgnęły 90%. Mniejsze straty w zabudowie poniosła Gdynia (10%), natomiast w znacznym stopniu został zniszczony port gdyński. Pozostałe miejscowości wybrzeża nie poniosły większych strat. Po wojnie przystąpiono do odbudowy zniszczeń. Zbudowano od podstaw przemysł stoczniowy i porty. Dynamicznie rozwinęła się aglomeracja trójmiasta licząca dziś ponad 800 tys. mieszkańców. Porty w Gdańsku i Gdyni należą dziś do największych w basenie Morza Bałtyckiego. wypoczynek urlop turystycznie na wczasy